Trabzon’un Maçka ilçesindeki Altındere Vadisi'ne hâkim Karadağ’ın eteklerine kurulan Sümela Manastırı, mimarisi, freskleri ve tarihi ile dikkat çekiyor. Yaklaşık 300 metre yükseklikte konumlanan manastır, şehirden uzak, doğayla iç içe oluşuyla geleneksel manastır yerleşim anlayışını yansıtıyor.
Sümela Manastırı hakkında
Sümela Manastırı, halk arasında “Meryem Ana” ismiyle biliniyor. "Sümela" isminin, Yunanca’da “siyah” anlamına gelen “melas” kelimesinden türediği düşünülüyor. Bu isim, ya manastırın inşa edildiği koyu renkli Karadağlar’dan ya da burada bulunan siyah renkli Meryem tasvirinden kaynaklanıyor olabilir.
Sümela Manastırı tarihi
Rivayetlere göre manastır, Bizans İmparatoru I. Theodosius döneminde (375-395) Atina’dan gelen Barnabas ve Sophranios adında iki rahip tarafından kuruldu. 6. yüzyılda İmparator Justinianus’un emriyle General Belisarios tarafından onarıldı ve genişletildi.
13. yüzyıldan itibaren aktif olarak kullanılan manastır, 1204 yılında kurulan Trabzon Komnenosları Prensliği döneminde III. Alexios tarafından desteklenerek gelirlerle güçlendirildi. III. Alexios’un oğlu III. Manuel döneminde de yeni fermanlarla manastır zenginleştirildi.
Osmanlı döneminde korundu
Osmanlıların bölgeye hâkim olmasının ardından Sümela Manastırı da diğer birçok manastır gibi korundu. Osmanlı padişahları manastıra haklar tanıdı ve çeşitli imtiyazlar sağladı. 18. yüzyılda yapının birçok bölümü yenilendi, fresklerle süslendi. 19. yüzyılda ise manastıra yeni binalar eklendi ve yapının görkemi arttı.
Rusların 1916-1918 yılları arasında Trabzon’u işgali sırasında manastıra el konuldu. 1923 yılı itibarıyla Sümela Manastırı tamamen boşaltıldı. O dönemde yabancı seyyahlar tarafından sıkça ziyaret edilen ve hakkında yazılar yazılan bir merkezdi.
Sümela Manastırı mimarisi
Sümela Manastırı'nın ana bölümleri arasında ana kaya kilisesi, birkaç şapel, mutfak, öğrenci odaları, misafirhane, kütüphane ve kutsal ayazma bulunuyor. Girişteki büyük su kemeri bugün büyük ölçüde yıkılmış olsa da manastırın su ihtiyacını karşıladığı biliniyor.
Sümela Manastırı'nın içerisindeki sanat
Manastırın ana kaya kilisesi ve ona bitişik şapel fresklerle süslü. Avluya bakan duvarda III. Alexios dönemine ait freskler, şapelde ise 18. yüzyılın başlarında yapılmış ve üç tabakadan oluşan freskler yer alıyor. En alt tabaka, sanatsal açıdan en değerli olanıdır.
Fresklerde İncil’den alınmış sahneler, Hz. İsa ve Meryem Ana’nın yaşamına dair tasvirler bulunuyor. Ancak zamanla bazı freskler sökülerek alınmış ve bir kısmı ciddi tahribata uğramıştır. Sümela Manastırı aynı zamanda UNESCO “Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi”nde yer almaktadır.
