II. Beyazıt tarafından 1508 yılında dikdörtgen biçiminde yaptırılan kale, 6 kulesi ve üç yanındaki hendeklerle muhteşem bir görüntü oluşturuyor. İlk yapıldığı zamanlarda denize sıfır olarak inşa edilen kale, zaman içerisinden denizin doldurulmasıyla daha içte kaldı. Ayrıca, kalenin önünde Büyük Türk Komutanı Kaptan-ı Derya Cezayirli Hasan Paşa’nın yanında aslanı bulunan heykeli de büyük ilgi çekiyor.
Kale, Sultan II. Beyazıt zamanında, 1508 yılında, Aydın Valisi Mir Haydar tarafından Mimar Ahmet oğlu Mehmet’e yaptırıldı. Üst üste gerçekleşen Venedik saldırılarına karşı savunma amacıyla inşa edilen yapı, kesme taştan inşa edildi. İkisi sırtlarda bulunan dört burca sahip olan kalenin 1508 tarihli kitabesi de günümüze ulaşmayı başardı. Bu kale ile ilgili seyahatnamesinde bilgiler veren Evliya Çelebi, “Çeşme kalesi denizin dudağında bir alçak kaya üzerine yapılmıştır. Batı tarafı deniz, doğu tarafı bayırlı bir sahra ve dağlardır. Dağların üstleri tamamen bağdır. Kalenin içindeki bütün evler, batı tarafında, Sakız Adasına ve denize bakan yerlere yapılmıştır. Elli kadar olan bu evlerin damları toprak örtülüdür. Kalenin dizdarı ve 185 kale muhafızı erler bu evlerde otururlardı. Dört köşeli kalesi safi taştan yapılmış çok güzel hoş âbâdır. Kale doğudan batıya doğru uzunca yapılmıştır. Uzunluğu yokuş aşağı hendek kenarınca 200, eni 150 adımdır. Kalenin çepeçevre yüzölçümü 700 adımdır. Üç tarafı derin ve büyük hendektir. Lâkin batı tarafını teşkil eden kayaları deniz dövdüğü için burada hendek yoktur” ifadelerini kullanır.
Dünya Mirası Geçici Listesi'nde
Çeşme Kalesi günümüzde Kültür ve Turizm Bakanlığı yönetiminde 1965 yılında müze konumuna getirildi. Müzede teşhir edilen eserlerin büyük çoğunluğu İstanbul Topkapı Sarayı Müzesinden getirilen ateşli ve kesici silahlardan oluşuyor. Başlangıçta Kale Müze olan bu yapı, 1964 yılından beri kazısı devam eden Erythrai (Ildırı) antik kentinden getirilen buluntu ve kalıntılarla arkeoloji müzesine dönüştürüldü.
İzmir’in turizm cenneti Çeşme’nin merkezinde hala dimdik ayakta olan kale, UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde de kendine yer bulmayı başardı.
