İzmir’in tarih kokan topraklarında yer alan antik Phokaia’da, M.Ö. 580 yıllarına tarihlenen kutsal alanlar, binlerce yıllık inanç ve kültürün izlerini taşıyor. Bölgenin en önemli tapınaklarından biri olan Athena Tapınağı, eski ortaokul binasının altında bulunuyor ve yanında yer alan kayalara oyulmuş nişlerde Anadolu'nun Ana Tanrıçası Kybele’ye ait heykel ve kabartmalar yer alıyor.
Kybele’ye adanmış 5 farklı niş
Phokaia’daki kutsal alanda, çeşitli büyüklüklerde 5 nişte Kybele heykelleri ve kabartmaları dikkat çekiyor. Kayaya oyulmuş adak havuzu ve denizci fenerlerinin konulması için hazırlanmış küçük nişler, denizden gelenlerin burada Kybele’ye tapındığını ortaya koyuyor. Bu kutsal alan, antik dönemde bölge halkı için hem dini hem de denizcilikle bağlantılı önemli bir merkezdi.
Tarih içinde sur duvarları ve mimari dönemler
Kutsal alanın yaslandığı kayalık üzerindeki sur duvarları, dört ayrı dönemin mimari izlerini taşıyor. Arkaik döneme ait harçsız surlar, Roma döneminde kullanılan kireç harcı, ardından Ceneviz ve Osmanlı dönemlerinde ise Horasan harcıyla (kireç, kum, tuğla parçası ve kiremit tozlarının karışımı) güçlendirilmiş duvarlar, bölgenin tarih boyunca önemini koruduğunu gösteriyor.
Athena ve Kybele: yan yana iki ana tanrıça
Phokaia’da Athena Tapınağı’nın hemen altında yer alan Kybele’ye ait kutsal alan, iki ana tanrıçanın yan yana tapıldığı nadir örneklerden biri. Athena, Mezopotamya kökenli Babilli kraliçe İzdar’a kadar uzanan bir geçmişe sahipken, Kybele Anadolu’nun yerli ana tanrıçası olarak bölge halkı tarafından büyük saygı görmüştür. Kybele’nin Arkaik dönemden itibaren Phokaia’da çokça tapınılan bir figür olması, bölgenin dinsel çeşitliliğine işaret ediyor.
Batı Anadolu'da Ana Tanrıça Kültü
Batı Anadolu’daki Athena tapınaklarının yakınlarındaki kayalıklarda sıkça rastlanan nişler, Ana Tanrıça Kybele’nin Athena ile birlikte birçok yerde tapım gördüğünü ortaya koyuyor. Özellikle Roma dönemi öncesi, hatta Arkaik dönemde yapılmış olan bu nişlere yerleştirilen mermer kabartmalar, dönemin sanatsal ve dini yaşamını gözler önüne seriyor.
Yel Değirmenleri Tepesi ve İncir Adası’ndaki kutsal alanlar
Phokaia’nın doğusunda yel değirmenlerinin bulunduğu tepede ve İncir Adası’nda da Kybele’ye ait kutsal alanların varlığı, bölgenin ana tanrıça kültüyle derin bağlarını gösteriyor. Bu kutsal alanlar, antik denizcilik ve yerel inanç sistemlerinin iç içe geçtiği önemli merkezler olarak korunuyor.
