Nakşibendi tarikatının önde gelen isimlerinden biri olan Şeyh Esad Erbili, ilmi kişiliği, tasavvufî faaliyetleri ve yazdığı eserlerle Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş döneminin dikkat çeken sûfîlerinden biri olmuştur.
Şeyh Esad Erbili'nin kabri Menemen'de
İzmir’in Menemen ilçesi Kazımpaşa Mahallesi Hıdırlık Sokak’ta yer alan Sefa Camii içerisindeki türbede, Şeyh Esad Erbili'nin kabri yer almaktadır. Kabri caminin kapalı bir bölümünde, oğlu Ali Efendi’nin mezarı ise dış bölümde bulunmaktadır. Türbe, günümüzde de ziyaret edilen önemli manevi mekânlardan biridir.
Şeyh Esad Erbili kimdir?
1264 (1847) yılında, günümüzde Irak sınırları içinde kalan Erbil kasabasında dünyaya gelen Muhammed Esad Efendi, hem anne hem baba tarafından seyyid bir aileye mensuptur. Dedesi Şeyh Hidayetullah Efendi, Mevlana Halid-i Bağdadi'nin Erbil halifesi; babası Mehmed Said Efendi ise Nakşibendi tarikatının Halidiyye koluna bağlı bir şeyhti.
İlk dini eğitimini Erbil ve Deyr’de alan Esad Efendi, babasının tekyesinde tasavvufi ilimleri tahsil ettikten sonra 1870 yılında Taha el-Hariri’ye intisap etti. Beş yıl süren seyri sülük sürecinin ardından hilafet aldı ve Hac farizasını yerine getirdi. Şeyhinin vefatından sonra İstanbul’a yerleşerek ilmi faaliyetlerini burada sürdürdü.
Şeyh Esad Erbili eserleri yayıldı
Fatih Camii'nde önemli eserler okutmaya başlayan Esad Efendi, kısa sürede tanınarak saray çevresinin de dikkatini çekti. Sultan II. Abdülhamid’in damadı Halid Paşa tarafından saraya davet edilen Esad Efendi, Meclis-i Meşayih üyeliğine atandı. 1883’te Kadiri tarikatına ait Kelâmî Dergâhı’na şeyh olarak tayin edildi ve burada Kadiri ve Nakşibendi usullerine göre zikir meclisleri düzenledi.
1925 yılında tekke ve zaviyelerin kapatılmasına kadar Kelâmî ve Selimiye dergâhlarında irşad faaliyetlerine devam eden Esad Efendi, bu süreçte Kenzü’l-İrfan adlı hadis eserini yayımladı. Ayrıca Danimarkalı psikolog Cari Vett’in kendisini iki hafta süreyle dergâhta ziyaret ettiği ve tekke atmosferini anlattığı hatıralar da dikkat çekmektedir.
Menemen Olayı'nda tutuklandı
1925 sonrasında Erenköy Kazasker’deki evinde inzivaya çekilen Esad Efendi, 1930 yılında meydana gelen Menemen Olayı ile ilgili olarak tutuklandı. Oğlu Mehmed Ali Efendi ile birlikte yargılandı. Esad Efendi’nin idam cezası yaşlılığı nedeniyle müebbet hapse çevrildi; oğlu ise idam edildi. Esad Efendi, Menemen Askeri Hastanesi’nde 3-4 Mart 1931 gecesi vefat etti ve resmi makamlarca Menemen’de defnedildi.
Şeyh Esad Erbili'n geride bıraktığı eserleri
Kenzü’l-İrfan: 1001 hadisin metin, tercüme ve açıklamalarını içeren ibadet ve ahlaka dair bir eser.
Mektûbât: Erbil’de sürgündeyken dostlarına yazdığı mektuplardan oluşur.
Risâle-i Es’adiyye: Tasavvufun mahiyetini ve seyru sülûk adabını açıklayan bir risaledir.
Tevhid Risalesi Tercümesi: Evhadüddîn-i Balyânî’ye ait eserin çevirisidir.
Fatiha-i Şerife Tercümesi: Sekiz sayfalık kısa bir açıklamadır.
Divan: Farsça ve Türkçe şiirlerinden oluşur; içinde Arapça ve Kürtçe şiirler de yer alır.
