MS 250 yılı civarında İmparator Decius zamanında yaşayan yedi Hıristiyan gencin, (Bunlar, birçok kaynakta isimleri farklı verilen Malta, Malchus, Martinianus, Dionysius, Yohannes, Serapion ve Konstantinus’tur. İslamiyette ise Debernuş, Mesliha, Kafeştateyyuş, Sazınuş, Mekselina, Mermuş, Yemliha ve köpekleri Kıtmir) imparatorun tanrılaştırıldığı tapınağa kurban sunmayı reddedip ölüm tehdidi alınca da bir mağaraya sığınarak uykuya daldıkları rivayet edilir. Gençlerin uyanıp, kente yiyecek almak için gittikleri fırında Yemliha eski parayı verince imparatorun artık II. Theodosius olduğunu (408-450) ve 200 yıl boyunca uyuduklarını anlar. Yemliha ve arkadaşları bu durumu öğrendikten sonra tekrar uyumaya karar vermiş ve tekrar uyanmamışlardır.
5 ve 6. yüzyıla ait mezarlar bulundu
Hristiyanlar tarafından kabul edilen hikâyedeki bu mağara, Türkiye’nin Selçuk ilçesindeki Efes antik şehrinin yakınlarındaki Panayır Dağı eteklerinde bulunuyor. Bu mağaranın üstüne bir kilise yapılmış hâli, 1927-1928 yılları arasındaki bir kazıda ortaya çıkarıldı. Kazıda 5. ve 6. yüzyıla ait mezarlar bulundu. Yedi Uyurlar’a ithaf edilmiş yazıtlar hem mezarlarda, hem de kilise duvarlarında bulunuyor. Geçmiş yıllarda yapılan kazılarda, bölgede bir kilise ve çok sayıda mezar bulunmasının ardından mezarlarda ve kilisenin duvarlarında kutsal sayılan Yedi Uyuyanlar’a hitap etmek üzere yazılmış yazıtlar görülünce burasının efsanevi kilise olduğu kabul edildi. Tarih boyunca kültürlerin iç içe yaşadığı İzmir’in en önemli turizm destinasyonlarından olan Efes yakınlarındaki mağara, gerek konu olduğu efsanelerin gücü, gerekse tarihi değeri sebebiyle ziyaretçilerin uğrak noktalarından bir haline dönüşmüş durumda. Efes civarına gidenler, mağarayı da mutlaka ziyaret etmeli.