İzmir kent merkezindeki Basmane Meydanı’nda bulunan ve kamuoyu tarafından ‘Basmane Çukuru’ olarak anılan kamu arazisinin 1997 yılında %11’lik bir kısmı İzmir Büyükşehir Belediyesi mülkünde kalacak şekilde özelleştirilmesinin, özelleştirilme süreci öncesi ve sonrasında yaşananların hikayesinin anlatıldığı belgeselde İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer, Mazhar Zorlu Holding Yönetim Kurulu Başkanı Kemal Zorlu, Dr. Öğretim Üyesi Gökhan Erkan, Doç. Dr. Ayşegül Altınörs Çırak, ŞPO İzmir Yürütme Kurulu Üyesi Yusuf Ekici ve Şehir Plancısı Özlem Şenyol yer alıyor.
Belgeselde 1980 sonrası kentsel siyasetin dönüşümü, neoliberal politikaların kentsel planlama üzerindeki etkileri Basmane Çukuru özelinde aktarılıyor.
“HER ZAMAN BİR ÇUKUR DEĞİLDİ”
Karadeniz Teknik Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü’nde öğretim üyesi olan ve doktora tezini Basmane Çukuru üzerine tamamlamış olan Gökhan Erkan, Basmane bölgesinin İzmir için merkezi öneminden söz ederken buradaki alanın her zaman bir çukur olmadığını belirtiyor ve çukurlaşma sürecini şu sözlerle ifade ediyor: “İzmir kamuoyunun Basmane Çukuru olarak bildiği alan her zaman bir çukur değildi. Bu alan önceden kentin çok önemli merkezî işlevlerinin sürdüğü alanlardan bir tanesiydi ve çukur haline gelmesi insan eliyle, insan tercihleriyle, yönetici kararlarıyla, kentteki aktüel süreçlerle oluşmuş bir sonuçtur.”
Göreve geldiklerinden beri Basmane Çukuru konusunun gündemlerinde olduğunu ve kördüğüm olmuş bu meseleyi bir çözüme kavuşturabilmek için yoğun çaba içerisinde olduklarını vurgulayan İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer, “Aslında herkesin bir parça içinde kendisinin sorumluluğunu bulabileceği, sorumluluğunu görebileceği bir çukur. Maalesef çok üzücü bir tablo. Ama buradan bir fırsat doğurmak mümkün, öyle gözüküyor. Biz de o fırsatı yakalamanın peşindeyiz. Bu duruma kayıtsız kalmamak gerektiğini düşündük ve geldiğimiz günden beri de bununla ilgili çok yoğun bir çalışma sürdürüyoruz” diyerek sözlerini sürdürüyor.
Burhan Özfatura’nın 1994-99 yılları arasında ikinci kez İzmir Büyükşehir Belediye Başkanlığı görevini yürüttüğü süreçte bir kamu arazisi olan alanın ihale yoluyla satışa çıkarılmasındaki süreçte ihaleye katılan şirketin ortaklarından olan Mazhar Zorlu Holding’in Yönetim Kurulu Başkanı Kemal Zorlu ise sürecin kendileri açısından da zorluklarla dolu olduğunu ve artık çözüme kavuşturulmasını istediklerini belirterek “Buraya biz 1997 yılında belediyeyle bir anlaşma yaparak buranın sahibi olduk. İhalede 3 tane firma vardı ve biz vardık, 4 olduk. Ondan sonra en iyi teklifi biz verdik ki rakiplerimize verdiğimiz teklifler içerisinde bizim teklifimiz en yakın rakibimize göre iki misli daha cazipti ve bu ihale bize verildi” diyor. Ardından mahkeme süreçlerinin başladığını ve 25 yıldır konuyla ilgili bir adım atılamadığını belirten Zorlu, “Maalesef bir uzlaşma sağlanamadı. Eğer sağlanabilseydi zaten biz de işi artık uzatmak niyetinde değiliz. Sonuç olarak bu duran varlık maddi bir değeri olan duran varlık. Bize getirebileceği kâr kadar zararı da var. Biz uzlaşmadan yanayız ama hakkaniyetli, uygun bir uzlaşma olsun diyoruz” sözlerini ekliyor.
BASMANE ÇUKURU: BİR KENT SUÇU
Basmane Çukuru’nun tarihine bakıldığında yerel yönetim olanaklarının sermaye yararına kullanılması sonucunda kamuya ait bir mülkün özel mülkiyete dönüştürülmesi sürecinde yasallık ve meşruiyet açısından oldukça problemli, soru işaretleri içeren bir kent suçu görülebileceğini belirten Şehir Bölge Plancıları Odası İzmir Şubesi Yürütme Kurulu üyesi Yusuf Ekici ise kent suçunu şöyle tanımlıyor: “Kentsel mekâna, çevreye, kentliye, kentli haklarına, kamu kaynaklarının bir avuç azınlık için kullanıldığı bir uygulamalar bütünüdür. Basmane Çukuru’na baktığımızda ise neredeyse bu süreçlerin tamamının gerçekleştiğini görüyoruz, bir kent suç olarak karşımızda duruyor burası.”
1980 sonrası yaşanan neoliberal politikaların kent siyaseti üzerinde çok önemli etkileri olduğunu belirten Doç. Dr. Ayşegül Altınörs Çırak, belgeselde Basmane Çukuru konusunu da bu bağlam içerisinde değerlendiriyor ve neoliberal politikaları şu sözlerle özetliyor: “Yeni kutupların oluştuğu, güç odaklarının değiştiği, küresel ekonomik süreç içerisinde kentlerin rollerinin değişmeye-dönüşmeye başladığı bir dönemden söz ediyoruz. Fakat bu yeni liberal sistem, liberal sistemden daha fazla etki edecekti kentler üzerine. Yani mekânı dönüştürme etkisi, mekânı sermaye ve piyasa baskıları dolayısıyla dönüştürme etkisi aslında bir önceki dönemden frekans olarak daha fazla olacaktı.”
KÜLTÜRPARK’I DA ETKİLEYECEK BİR BETON ETKİSİ
Belgeselde, İzmir merkezde bulunan ve kent için önemli doğal/yeşil alanlardan biri olan, Basmane Çukuru’nun da hemen yanında yer alan Kültürpark’a da değiniliyor. Basmane Çukuru’nda yapılacak beton ağırlıklı herhangi bir projenin Kültürpark üzerinde de etkili olacağına, bu iki alanın birlikte ele alınmasının önemine değinen şehir plancısı Özlem Şenyol, “Kültürpark doğal niteliğiyle ön plana çıkan ve bugün aslında İzmir'in oksijeninin bu kadar korunuyor olması, bu kadar kirlilikle çevrili bir kentin nefes alınabilir bir halde olmasında önemli bir doğal alan olması Kültürpark’ı bu niteliği ile ön plana çıkartıyor. Dolayısıyla etrafındaki tüm yapı yoğunluğu, yapısal kullanım, insan yoğunluğu, araç kirliliği… Tüm bunların bu alana zarar vermeyecek ve bu niteliği düşürmeyecek nitelikte olması önemli” diyerek sözlerini sürdürüyor.
Belgesel ekibi, Basmane Çukuru’nu seçme nedenlerini “Basmane Çukuru’nun hikâyesi sadece İzmir’i, İzmirlileri etkileyen bir konu değil. Bu hikâye aynı zamanda neo-liberal politikaların kentler üzerindeki etkisinin, kamuya ait olan varlıkların kamudan alınmasının hikâyesi. Bu anlamda pek çoğumuz için tanıdık.” sözleriyle açıklıyor. Belgesel, kısa sürede yalnızca İzmirlilerin değil, farklı şehirler de yaşayanların da yoğun ilgisi ile karşılaştı.
Videoyu izlemek için: https://youtu.be/_ivg6nDGSx8
YouTube: https://bit.ly/monokritik
Twitter: https://twitter.com/monokritik
Facebook: https://www.facebook.com/Monokritik-100935965381368
Instagram: https://www.instagram.com/monokritik/
e-posta: [email protected]
