SEVAL DENİZ KARAHALİLOĞLU / İZ GAZETE - Elimde bana ait, beni tanımlayan kişisel mührümü tutarken duygularımı ifade etmek çok zor. O haz, o mutluluk, zamanı aşan neredeyse bütün bilgileri, kitapları kucaklayan harika bir aidiyet hissi tam olarak nasıl anlatılabilir ki? Aslında sizi hiç tanımayan ama herkesten daha iyi anlayan bir insanın gözünden yansıyan bu olağanüstü tasarımların sahibi Yudum Yudumiş ile Ekslibris sanatını, kişiye özel tasarım mühürleri ve bu kişisel imzaların insanlar için ne ifade ettiğini konuşuyoruz.
HAYALLERİN İZDÜŞÜMÜ
Size göre, Ekslibris ne demek?
Ekslibris, resim ve edebiyatın büyülü dansı, kitapseveri ifade eden sembollerden, desenlerden oluşan görsel bir şölen, bir arzu nesnesi, sevgi ifadesi, yadigar olmaya aday hediye, kütüphanelerin vazgeçilmez bir parçası. Bana göre, ‘Ekslibris Mühür Tasarımı’ kişinin kendi hayallerinin, düşlerinin ve varlığının bir izdüşümü.
Ekslibris’i ilk defa ne zaman keşfettiniz? Bu sanatla nasıl tanıştınız?
2014 yılında açtığım kişisel resim sergimin son günlerine yaklaşırken, ortaokul arkadaşımdan gelen bir elektronik posta yoluyla karşılaştım. ‘Bana Ekslibris tasarlar mısın?’ yazıyordu. ‘Ekslibris ne ola ki?’ diye geçirdim içimden. Ekslibris sanatını inceledikten sonra ‘nihayet çizimlerim yolunu buldu’ diye düşündüm.
‘FARKLI ÇÖZÜM BULDUM’
Ekslibris mühürler yapmaya nasıl karar verdiniz?
Ekslibris hakkında uzun araştırmalar ve okumalar sonunda, o zamana kadar çizimlerimin çoğunun aslında Ekslibris olduğunu fark ettim. Geleneksel baskı yöntemleriyle Ekslibris tasarımını çoğaltmanın ve baskısı alınan tasarımın kitabın iç kapağına yapıştırmanın günümüz şartlarında çok zaman alacağını düşündüğümden farklı bir çözüm bulmaya çalıştım. On binlerce yıldır Anadolu ve Mezopotamya topraklarında var olan mühür sanatını Ekslibris tasarımlarıyla birleştirdim ve ortaya mühürler çıktı.
‘İZİ KALSIN İSTİYOR’
İnsanlar neden özellikle kendileri ya da sevdikleri için Ekslibris yaptırıyorlar?
Her bir tasarım kişiye özel olduğu için her bir mührün de çok katmanlı hikayeleri, anıları oluyor. Aşk, sevgi, kavuşma, ayrılma, kutlama, hatırlama dolu nice anı zamanla birikiyor. Bu anıların hepsi birbirinden kıymetli ve özeller. Her bir tasarım kendi içinde kendine has bir hikaye barındırıyor. İster kendisi için ister önem verdiği, sevdiği biri için Ekslibris siparişi veren kitapsever, hikayesinin çizgilerle görünür olmasını, bu dünyada bir izi olsun, bir hatırası kalsın istiyor.
Ekslibris yapmak için bir ustanın yanında eğitim aldınız mı?
Ekslibris tasarımlarımda hayal gücüme ve çizgilerime güvendim. Polimer kalıptan mühür yapmayı da kendim öğrendim.
‘ÇİZMEYE TUTKUNUM’
Çizim konusunda önceden bir eğitiminiz var mıydı? Yoksa bu doğal bir yetenek mi?
Doğal yetenek mi bilmiyorum ama oldum olalı çizmeye tutkunum. Bu tutkumu nasıl yöneteceğim konusunda aldığım grafik, resim ve tezhip dersleri etkili oldu tabii. Asıl eğitimim vazgeçmeden, durmadan çizmek oldu diyebilirim.
‘SANATTAN KOPMADIM’
Çizim yeteneğinizi ilk defa kim keşfetti? Kim fark etti?
Lisedeki grafik öğretmenim Sevgili Metin Aroyo’nun desteği çok önemlidir benim için. Metin hocam sayesinde gözlem yapma, gördüğünü yorumlama, logo tasarımı, reklamcılık, baskı resim teknikleri hakkında bir çok şey öğrendim. Lise eğitimim boyunca verdiği destekle o dönem olabildiğince çok sergi gezdim, sinemaya gittim, kendi kütüphanemi oluşturmaya başladım. Okul çıkışlarında reklam ajansını ziyaret edip işi mutfağında gözlemleme şansım oldu. Üniversite giriş sınavlarında hayalim Güzel Sanatlar, Arkeoloji ve Sanat Tarihi okumaktı ancak yanlış yönlendirme sonucu kendimi başka bir alanda (İngiliz Dili ve Eğitimi) buldum. Yine de grafik tasarım ve çizim yapmaktan, sanattan hiç kopmadım.
‘İNANCIMI DİRİ TUTUYOR’
Ekslibris konusunda ailenizden ya da çevrenizden destek aldınız mı?
Bir şeyi yaptıktan sonra göstermeyi seviyorum. Yaptığım işleri ilk defa Ekslibris atölyemin ve resim sergilerimin açılışında gördüler. Ailemin varlığı ve özellikle annemin hayatımın her döneminde eğitimime ve hayallerime verdiği destek paha biçilemez. Annemin varlığı, yaşam hikayesi, bana aktardığı el becerisi, hayallerimi gerçekleştirme konusunda verdiği destek ve duaları hem kendi yaşamımda hem de sanatımda inancımı ve ümidimi diri tutuyor.
İlk yaptığınız Ekslibris tasarımını anımsıyor musunuz?
İlk işim tabii ki ortaokul arkadaşıma tasarladığım baykuş temalı bir Ekslibris idi. Baykuş olmasının nedeni siparişi veren arkadaşımın en sevdiği hayvan olmasından kaynaklanıyor. Baykuş figürünü onu en iyi ifade eden desen olduğunu söylediği için böyle bir çalışma yaptık.
‘ZİHNİMDE TASARLIYORUM’
Kişiye özel tasarımlar yapıyorsunuz ve kişilerin istediklerini çok doğru biçimde bulmak anlamında inanılmaz isabetli çizimleriniz var. Bunu nasıl başarıyorsunuz?
Kişilerle telefonda konuşurken elimde kalemle kendiliğimden çizmeye başlıyorum. Kişilerle konuşurken, sohbet ederken olay kafamda şekillenmeye başlıyor. Önce düşlüyorum sonra zihnimde tasarlıyorum. Çoğunlukla doğaçlama çiziyorum, sanırım bu yüzden karşımdaki kişinin beklentisine karşılık veriyorum. Tüm duygu ve düşüncelerimi çizerek ifade edebildiğim için sadece telefonda değil, günün her hangi bir anı ve zamanında ya çiziyorum ya da zihnimde tasarlıyorum. Bir an için zihnimde duyduğum müzik gibi her şey kendiliğinden doğal bir şekilde oluyor.
Tasarım aşamasında ruhunuzu besleyen ve size ilham kaynağı olan sanat dallarından yararlanıyor musunuz?
Tasarlarken kimi zaman müzik, kimi zaman bir öykü ya da şiir, bir filmden bir kare, bir fotoğraf zihnimde bana eşlik ediyor. Her bir tasarım farklı olduğu için bu süreçte beni etkileyen şeyler de değişiyor. Ruh halime göre çoğunlukla klasik müzik veya caz dinliyorum. Bazen siparişi veren kişi, bir hikaye ya da bir şarkı yolluyor, onların bende bıraktığı etkiyle tasarım yapmamı istiyorlar.
‘HEPSİ BİR YADİGAR’
Farklı materyallerde ve tasarımlarda muhteşem mühür başlıkları, yaptığınız tasarımların kartları ve hepsi bez torbalarda saklanıyor. Ayrıca ahşap kutularda geliyor. Böylesine ayrıntılı ve incelikli bir tasarımı nasıl düşündünüz?
Tasarım ve yapım sürecinde çizim dahil olmak üzere kullanılan tüm malzemelerin doğal ve elde yapılmış olmasına dikkat ediyorum. Her mühür bir başkası için ‘yadigar’ demek. İsterim ki bu yadigarlar için en iyisi olsun ve hayat boyu özenle saklansın.
‘POLİTİKACILARA YAPMIYORUM’
Yaptığınız Ekslibris sanatının bir felsefesi var mı?
Ekslibris sanatının temel felsefesi ‘kişiye özel’ olmasıdır. Bu yüzden değil aynısı, benzer bir tasarımı bile bir başkası için yapmamaya gayret ediyorum. Prensip olarak politikacılara tasarım yapmıyorum.
‘PAHA BİÇİLEMEZ’
Ekslibrisler konusunda unutamadığınız bir anı var mı?
Evlilik teklifini tek taş yüzük yerine mühürle yapan biri ‘Evet’ cevabını aldıktan sonra şöyle yazmıştı. Sevdiği kadın onun için özel olarak tasarlanan mührü görünce, ‘Beni bu kadar iyi tanıyan birine nasıl hayır diyebilirim’ demiş. Onun için yapılan tasarımda kendisini ifade eden semboller, desenler vardı. Onlar erdi muradına, ben çıktım kerevetine. İnsanların sevinçlerine, mutluluklarına vesile olmak ve eşlik etmek benim için paha biçilemez bir haz.
Türkiye’de ve dünyada tanıdığınız sizin gibi başka Ekslibris sanatçıları var mı?
Ekslibris sanatının tanınmasında çok önemli katkı sağlayan başta Prof. Dr. Hasip Pektaş olmak üzere çok değerli sanatçılar var. Yabancı sanatçılar için belli bir isim veremem ama Doğu Avrupalı Ekslibris sanatçılarının çalışmalarını çok beğeniyorum.
Türkiye’de Ekslibris derneği var mı?
Evet, İstanbul Ekslibris Derneği var. Dernek daha çok ulusal ve uluslararası yarışmalar düzenliyor ve akademik olarak ilerliyor. İstanbul Ekslibris Derneği’nin Web sitesinde çalışmalar, makaleler bulunuyor.
Kişilerin daha sonra geri dönüşleri nasıl oluyor?
Yakın zamanda bu dünyadan göçeceğini bile bile kendisine doğum günü hediyesi veren bir kitapseverle tasarım sürecinde, birbirimizi görmeden tam 100 tane elektronik posta yolladık birbirimize. Postadan ziyade yaşama dair gözlemlerimizi, sevinçlerimizi, kaygılarımızı, ümitlerimizi, hayallerimizi paylaştığımız mektuplar yazmışız aslında. 100’üncü postadan sonra yüz yüze görüştük ve elden teslim ettim mührünü. Birkaç ay sonra da sessizce ayrıldı aramızdan. Hala ondan geriye kalan mührün akıbetini merak ediyorum.
MAĞARA RESSAMLARI İDOLÜM
Tasarım yaparken hangi sanatçıların eserlerinden ilham alıyorsunuz?
İlham aldığım belirli sanatçılar yok ama daha ziyade sanat akımları, Anadolu medeniyetleri ve eserleri var. Okuduklarım, gördüklerim ve sezgilerim bana ilham kaynağı oluyor. Hayal gücümün körelmemesi için mümkün olduğu kadar diğer Ekslibris sanatçılarının tasarımlarını incelemiyorum. Ekslibris yaparken doğa ve arkeoloji beni daha çok etkiliyor ve besliyor. Sadece resim alanında değil sinema, edebiyat, müzik, tiyatro, heykel gibi diğer sanat alanlarında özgün eserler veren sanatçılar beni etkiliyor ve besliyor. Mağara resimlerini yapan ‘ressamlar’ idolüm. Sevdiğim, sığındığım şairler, müzisyenler, yazarlar çizgilerimi ve hayal gücümü etkiliyorlar.
