SERAP ATKAN/ İZ GAZETE- İzmir’de aktif faaliyet gösteren ve her yıl düzenli olarak kentin tiyatro hayatına katkı sağlayan on altı bağımsız tiyatro topluluğu, Öteki Beriki Tiyatro Topluluğu kurucusu Yılmaz Tüzün’ün çağrısı ile İzmir Bağımsız Tiyatrolar İnisiyatifi (İzmir BTİ) çatısı altında bir araya geldi. İzmir BTİ, çatısı altında birleşen on altı tiyatrodan biri olan Toprak Sahne Tiyatrosu oyuncusu olan Onur Çatal ile keyifli söyleşi yaptık.
Tiyatroların; ticari olarak değil de estetetik olarak yarışmasını söyleyen Çatal, İzmir Bağımsız Tiyatro İnisiyatifi çatısı altında birleşmelerindeki en büyük gücün de bu olduğunu dile getiriyor.
Çatal, "Yılmaz Tüzün'ün çağrısı ile egolarımızı kapının dışında ki askıya bırakıp, bir araya geldik” diyor.
BİRBİRİNE YABANCILAŞAN İNSANLAR İÇİN TİYATRO DEĞERLİDİR
1-Sizce tiyatro nedir ve neden değerli?
Bir tiyatro emekçisi için bu cevap çok basittir. Size ilk nefeste “Tiyatro Benim Yaşamım” diyecektir. Ancak sorunuz terimsel bir cevap bekliyor ise; en yalın biçimiyle hayatın belli estetik değerler içerisinde yine hayatı yaşayanlara anlatılmasıdır diyebilirim. Değerlidir çünkü sizi bilmediğiniz yaşamlarla tanıştırır. Değerlidir çünkü hiç tanımadığınız insanlarla omuz omuza oturup, aynı havayı soluyarak aynı paylaşımı yaparsınız. Özellikle günümüzün birbirine yabancılaşan insanları için tiyatro işte sırf bu yüzden değerlidir.
2-Tiyatro beklediği önemi görüyor mu ve gençlerin tiyatroya ilgisi nasıl?
Bu soruyu hangi milletten birine sorsanız hepsi bir nebze “Hayır” cevabı verecektir size. Evet, bizde de beklediği önemi görmüyor. Ancak sırf bu nedenle insanlık tarihinin en eski sanat dalıdır. Çünkü her dönem ve koşulda kendini var etmeye, görünür kılmaya çabalamıştır. Bu çabadan kastım politik bir tavır değil. Zaman zaman politik duruşu da olmuştur elbette. Ama bazen bir köy seyirlik oyununda, bazen Afrikalı kabilelerin dansında kendini görünür kılmak için çaba sarf eder tiyatro. Öte yandan; ülkemiz gibi ülkelerde birinci dereceden tüketimi zorunlu bir gereksinim olmadığı için tiyatro, tiyatro ile uğraşan herkes bir nebze şikâyetçidir bu durumdan. Keşke daha fazla ilgi duyulsa, daha fazla seyirci gelse diye geçirir içinden. Ben bu çağda bambaşka bir seyirci profili olduğu kanısındayım. Devletler bilinçli bir şekilde insanları yan yana getirmemek için çaba sarf ediyor. Bunda başarılı oluyorlar da denebilir. Tam bu nokta da az önce de dediğim gibi kendimizi görünür kılmanın başka yollarını bulmalıyız.
Öte yandan gençlerin ilgisi elbette fazla. Ancak ülkemizde son 20 yılın tv kültürü bambaşka bir şekilde şekilleniyor gençlerin beyninde. Oyunculuğu sadece dizi oyunculuğu olarak görüyor. Oyunculuk okullarının tercih edilmesinde bu faktör %80 lik bir baremi kapsıyor. Bu bir süreçtir, geçecek elbet. Sahnenin karşısında ise gençleri sanırım anlatılan konu cezp ediyor. Doğruyu söylemek gerekirse; sahneden bakınca koltuklarda genç kuşağı görmek biraz zor. Bunu da algı sürelerinin sosyal medya hikâyeleriyle sınırlandırılmasına bağlıyorum.
İÇİNDEN İNSAN GEÇEN DERTLERİ SÖYLÜYORUZ
3- Oynadığınız oyunlar toplum meselelerine dâhil oluyor mu?
Kuşkusuz. Zaten aksi düşünülemez. Hiç bir tiyatro yoktur ki; ben sahneye anlamsız çıkıyorum desin. Anlattığınız Lorca’nın Kanlı Düğünü ya da Haldun Taner’in Keşanlı Ali Destanı olsun, yine insandan bir söz söyler izleyenine. Anlattıklarımız başka insanların hayatı ise toplum meseleleri tam da tiyatronun konusu oluyor.
Biz de repertuarımızı bu anlamda toplumsal meseleleri kapsayan konulardan seçiyoruz. İçinden insan geçen dertleri söylüyoruz. Örneğin 2000’lerde “Hayata Dönüş” operasyonuna maruz kalmış bir duvar işçisini anlatıyoruz. Ya da kıyı kasabasında, gözü sürekli yükseklerde olan Meryem’in hikâyesini anlatıyoruz “Derya Gülü”nde. Ezcümle; bizim meselemiz insan hayatı ve onun kırılma noktaları. Bu yönden toplumsal konular önceliğimiz oluyor.
4-İzmir Bağımsız Tiyatro İnisiyatifi kuruldu. Toprak Sahne Tiyatrosu olarak siz de yer alıyorsunuz. Niçin kurulduğunu ve inisiyatif içinde bulunma fikrine nasıl sahip olduğunuzu sizden dinleyelim.
Türkiye genelinde tiyatroların örgütlülüğü adına zaman zaman çok mücadeleler verdik. Bunların bazıları kısmen başarıya ulaştı ve misyonunu tamamladı. Ancak yaşanan son süreç tüm dünyada diğer sektörlerden daha fazla tiyatroyu etkiledi. İzmir içinde, yaşanan pandemi süreci boyunca, normal sezonda sahnede sürekli üreten tiyatrolar ne yazık ki; sahnede olamadılar. Geçmişten gelen pratiğimizle, tiyatroların yalnızca sözde dayanışmaması gerekliliği gün gibi önümüzdeydi. Tiyatroların yan yana geldiği; dekorunu, kostümünü, bağlantısını, seyircisini paylaştığı bir örgütlenme gerekliliği de aynı şekilde önümüzde duruyordu. Zira ben tiyatroların; ticari olarak yarışmasından yana değil; estetik olarak yarışmasından, birbirlerini yine estetik olarak üst seviyeye çekmelerinden yanayım. Bizi örgütlenmeye iten en büyük güçte bu oldu.
'EGOLARIMIZI KAPININ DIŞINDA BIRAKTIK'
Yılmaz Tüzün hocamızın çağrısı ile egolarımızı kapının dışında ki askıya bırakıp, bir araya geldik. İzmir’de üreten tiyatroların ana sıkıntılarını tartıştık. Çözüm yolları geliştirdik. Çözüm yolları geliştirdik diyorum dikkat ederseniz. Bir araya gelip sadece sorunları tartışanlardan değil de, 16 farklı tiyatronun aklıyla çözümler geliştirdik. Gördüğümüz ve anladığımız şu ki; İzmir’in tiyatro üreticilerinin bir araya gelmesi ve sorunlarına ortak çözüm yolları araması topyekün İzmir’in tiyatrosunu geliştirecek bir hamle. Ben birlikteliğimizi “Yarin Yanağından Gayrı Herşeyi” paylaşmak olarak adlandırıyorum.
5-Peki tiyatronun geleceği nereye gidiyor?
Pek çokları gibi sızlanacak değilim. Eğer bir tiyatro emekçisiysem ve Türkiye tiyatrosuna üretimimle bir katkı sağlayamıyorsam, çağı yakalayamıyor ve seyircimden kopuksam elbette iyi bir yere gitmeyecek tiyatro. Bu sorunun cevabı yine tiyatroların kendi çabalarında gizli. Elbette seyirciye dokunan, samimi ve estetik işler yaparsanız seyirci size sahip çıkacaktır. Siz oyuncunuza adil davranır, yevmiyesine, sigortasına dikkat ederseniz daha da bağlanır yapacağı işe. E dolayısıyla siz tiyatroya hakkettiği gibi davranırsanız, en iyi yerlere gelecektir tiyatro.
Gelecekle ilgili bir öngörü istiyorsanız, seyircilerin online katılabileceği ve oyuna online yön vereceği bir biçime gidecek tiyatro. Bugün durduğumuz yerden bu pek tiyatro gibi gelmeyebilir, ama o gün belki de tiyatro tam da bu olacak.
6- Son olarak gençlere ve sanat okuyanlara önerilerinizvar mı?
Tiyatro; mahallenizdeki Ahmet Amcanın dediği gibi “Yap bize bi taklit” değil. Öncelikle bunu bilmelerini isterim. Bir mühendis olup, koca koca makineler, binalar çizebilirsiniz. Zordur. Ama hiç tanımadığınız bir insanın karakterine bürünmek ve o olmak bence daha zor.
Tiyatronun kendine has disiplini var. Bunu da belirtmeliyim. Bu disipline uymadığınız zaman, başkası değil bizzat tiyatronun kendisi cezalandırıyor sizi.
Hep zor yanlarından bahsetmiş gibi oldum. Yüzlerce insanın karşısına çıkıp, alkış almak ise tüm bu zorlukların değdiği tek nokta sanırım. İşte o vakit “İyi ki tiyatro var!” diyorsunuz.
Bunun dışında okumak, günceli takip etmek, sanatın her alanına az da olsa ilgi duymak gerekli. Ben sanırım en kısa şöyle özetleyebilirim; insan olunması yeterli!
İZMİR BTİ'NİN BASIN BİLDİRİSİ
Bizler, bağımsız tiyatrolarız… Bizler, İzmir’de tiyatro edimiyle varlığını sürdüren, üreten tiyatrolarız. Yaşadığımız kentin eşitlik, evrensellik esasıyla perdelerini açan sanat üreticileriyiz. “Buradaydık! Sahnedeydik!” diyebilmek, daha da yazmak, oynamak, tasarlamak için; yüzyıllardır söylenmiş, yazılmış, çizilmiş sanatın içinde: “Tiyatro sahnesini seçmişleriz.” Kentimizin tiyatro belleğinin seyrinde görünebilir olmak, üretmişler olabilmek için, bağımsızlaşanlarız sahnelerimizde… Öyleyse, insanın tasasına, hüznüne, kahkahasına, hikâyesine ortak bizler, şimdi birbirimizin tiyatrolarının ortaklaşan dertleriyle dayanışmak için yola çıkıyoruz. “İzmir’de Bağımsız Tiyatrolar Var!” diyoruz. Her daim dayanışmayla…
HANGİ TİYATROLAR YER ALIYOR?
Bir Varmış Bir Yokmuş Tiyatro, Günce Sanat Tiyatrosu, Han Tiyatrosu, İzmir Halk Tiyatrosu, New York Sanat Akademi, Oyun Hamuru Tiyatrosu, Öteki Beriki Tiyatro Topluluğu, Roket Yapım, Tiyatro Kalemi, Tiyatro Nienor, Tiyatro Pınarı, Tiyatro Punta, Tiyatro Salt, Tiyatrohane, Tiyatrolog, Toprak Sahne Tiyatrosu.
